Parafia Św. Małgorzaty i Św. Augustyna w Witowie

Fragment ze „Sprawozdania z badań archeologiczno-architektonicznych zespołu poklasztornego w Witowie, koło Piotrkowa Trybunalskiego przeprowadzonych w 2001r.” przez ekipę Katedry Archeologii Historycznej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, pod kierownictwem Panów mgr Aleksandra Andzrzejewskiego i prof. dr hab. Leszka Kajzera.

Wyniki prac przeprowadzonych w latach 1999 i 2000, a także opisane wyżej dokonania badawcze z roku 2001, wobec wymuszonego topograficzno - funkcjonalnymi okolicznościami ukończenia pierwszego etapu terenowych prac archeologiczno - architektonicznych w Witowie, skłaniają do przedstawienia obszerniejszego podsumowania efektów tych działań i zarysowania próby przekształceń przestrzennych klasztoru w czasie blisko 650 lat jego egzystencji. Konfrontacja wyników badań terenowych z poznanymi przez studia historyków dziejami klasztoru pozwalają na robocze wyznaczenie kilku etapów jego funkcjonowania, z których cztery dotyczą bezpośrednio opactwa, a piąty pozostałych po jego rozebraniu obiektów parafialnych. Zdawać sobie jednak musimy sprawę, że przedstawione tu sugestie mogą być traktowane tylko jako robocze hipotezy a nie ugruntowane tezy badawcze. Pierwszy z nich nazwać można „wczesnośredniowiecznym" i datować począwszy od lat siedemdziesiątych wieku XII (może rzeczywiście od 1179 r.) do początku lub I polowy wieku XIV. Etap drugi, „późnośredniowieczny", zamknąć można pomiędzy początkiem (lub polową) wieku XIV a przełomem 3 i 4 ćwierci wieku XV, kiedy to z inicjatywy opata Marcina Kozierowskiego (1470 - 1489) opactwo zostało inkastelizowane. Trzeci, "wczesnonowożytny" zamykają lata od końca XV do około 1740 r., kiedy to z inicjatywy opactwa Aleksandra Pieniążka (1738 – 1745) rozpoczęto przebudowę (i gruntowną rozbudowę) całego zespołu klasztornego. Poznany relatywnie najlepiej, etap czwarty, który określić można jako „późnobarokowy" lub "późnonowożytny", obejmuje lata od rozpoczęcia przebudowy opactwa do kasaty klasztoru w 1819 r. Następnie w latach po 1858, a przed 1866, dokonano rozbiórki znacznych partii klaustrum, a w II połowie XIX i na początku XX w., już z inicjatywy kolatorów i parafian, dokonywano bieżących napraw i remontów kościoła i budynków parafii. W latach sześćdziesiątych - siedemdziesiątych XX w. zespół ponorbertański w Witowie został gruntownie wyremontowany przez PP PKZ i stan jego nie uległ już poważniejszym zmianom.

Relatywnie najmniej wiemy o wczesnośredniowiecznej fazie funkcjonowania opactwa norbertanów. Kolokwium odbyte w Witowie z udziałem Konrada Mazowieckiego w 1240 r. wskazuje, że był to już wtedy liczący się zespól klasztorny, a zarazem dobrze funkcjonujący organizm gospodarczy. Przyjmując, trudne do weryfikacji, informacje o zniszczeniu klasztoru przez Mongołów w 1241 i jego pożarze w 1265 r. przyjąć można, iż w II połowa wieku XIII upłynęła głównie na odbudowach i uzupełnianiu stanu osobowego konwentu.