Kapela norbertańska i organiści z Witowa
Organy - 2 poł. XVIIIw. Drewno polichromowane, częściowo złocone
W maju 2013 roku w Witowskim kościele-sanktuarium Matki Bożej Zwiastowania, dawnym klasztorze norbertańskim przypada stulecie orkiestry parafialnej. Warto wiedzieć, że tradycje muzykowania i wielorakiej służby przy uroczystościach liturgicznych oraz innych uroczystościach dworskich, świeckich i prywatnych były tu bardzo stare. Klasztor w Witowie był jednym z najbardziej sławnych ośrodków kultu religijnego na terenach dawnej Rzeczypospolitej. Wśród klasztorów norbertańskich był pod względem zamożności drugim po Hebdowie. Jednak ze względu na wydarzenia polityczne i religijne dziejące się w pobliskim Piotrkowie, wizyty królów i biskupów, zyskiwał na znaczeniu. Klasztor witowski został ufundowany w 1179 roku. Oprócz niego istniały klasztory norbertańskie w Nowym Sączu, Zwierzyńcu, Imbramowicach, Busku Zdroju, Krzyżanowicach, Strzelnie i Płocku. Klasztor witowski, ze względu na zachowane źródła oraz bogate zbiory sztuki sakralnej bywał częstym przedmiotem badań historyków i historyków sztuki. Natomiast bardzo skromnie przedstawia się wiedza na temat tradycji muzycznych tego klasztoru. Tadeusz Maciejewski, autor artykułu na którym opieram niniejszą informację /dane poniżej/, przedstawił rezultaty swoich badań. Na podstawie analizy akt metrykalnych parafii witowskiej: urodzin z lat: 1647-1765, 1766-1809, urodzin i ślubów z lat: 1803-1815, dotarł do pewnych danych personalnych osób zajmujących się muzyką. W księgach metrykalnych występują osoby o nazwiskach sugerujących ich zaangażowanie muzyczne: Dorota Trębaczowa /1651 r./ ; Jakub i Małgorzata Trębacz /1667r./; Melchior i Małgorzata Trębaczyk /1686r./ Być może ktoś z osób o tym nazwisku funkcję trębacza wykonywał. W wieku XVII w skład zespołu muzycznego wchodzili trębacze. Warto wspomnieć, że w 1657 roku kościół klasztorny w Witowie został zniszczony, a ponowne jego poświęcenie po odbudowie nastąpiło dopiero w roku 1784. Na podstawie dokumentu pt. „Opisanie kościoła we wsi Witowie parafialnego i klasztornego roku 1810” przechowywanego w archiwum archidiecezjalnym w Łodzi było do tej pory wiadomo, iż w 1810 roku w Witowskim kościele były 47-głosowe organy, w oratorium pozytyw /chodzi prawdopodobnie o rodzaj fisharmonii/, a ponadto kotły, dwie waltornie, dwie trąby i czworo skrzypiec. Po 28 latach eksploatacji organu, w 1825 roku zanotowano, że zdezelowany organ, niemało kosztujący wymaga naprawy. Podobnie pisano o chórze: „Chór/…/ na którym organ wielki rzeźbą ozdobiony o 32 głosach i pedale, 3 klawiaturach był kiedyś piękny, dziś bardzo zdezelowany i potrzebowałby wielkich nakładów, aby mógł być do pierwiastkowego stanu doprowadzony. Obecnie mało używany z powodu zniszczenia. Miechów przy nim jest cztery, które wymagają reparacji i to nie małej”. Ten organ był wybudowany prawdopodobnie w niedługim czasie po konsekracji nowego kościoła w 1784 roku. Na podstawie dokumentów można się dowiedzieć, że w latach 1668-70 przebywał w Witowie Wawrzyniec – organmistrz. W latach 1713-15 pracował w Witowie Andrzej Adamski, organmistrz. Z innych dokumentów wynika, że w 1664 roku w Witowie pracował organista Łukasz Dieszkowski, organista Jakub jest wspominany w 1669, Bartłomiej Wierzbicki działał od lipca 1676 roku, Aleksander został odnotowany w lipcu 1679 i 1680 roku, Jan Wieczkowski od 1679. W latach 1681-1703 organistą był Aleksander Kurzelowski, po którym nastąpił Jan Strumiński /1705-12/. Od 1707 do 1721 wiceorganistą był Mateusz Lassacki, który od 1721 do 1751 pełnił funkcje organisty. W 1716 w dokumentach jest wymieniony organista Jan. Z rodziny muzyków związanych z kapelą witowską był związany Augustyn Fayfurowski /lub Fayfarowski/, notowany w latach 1784-1810 jako muzyk, później jako organista. Listę organistów zamyka Jozef Maciejewski z Uszczyna. Tadeusz Maciejewski przytacza pewne dane na temat kapeli.
Kapelę muzyczną utworzono prawdopodobnie z początkiem XVIII wieku. Najstarsze wzmianki o muzykach pochodzą z 1716 roku. Występują tu takie nazwiska jak: Wawrzyniec altysta, Herman Kozielski lub Koziński, Stanisław Marcinkowski kapelista. Seniorem muzyków w 1791 roku był Stanisław Fayfurowski lub Fayfarowski. Kształcono także młodych muzyków. Jak ocenia Tadeusz Maciejewski, musiał to być to zespół dobrze zorganizowany, w miarę stabilny, oparty na muzykach kształconych na miejscu, a także w kilku przypadkach kultywujących to zajęcie z pokolenia na pokolenie. Członkowie kapeli poświęcali muzyce i klasztorowi wiele lat swojego życia, wychowując także swoich następców. Być może członkami kapeli bywali też muzycy wędrowni. Dane personalne są bardzo fragmentaryczne, jednak adnotacje o wykonywaniu funkcji muzyka na przestrzeni tylu lat wskazują na nieprzerwaną działalność zespołu muzycznego przy klasztorze. A oto lista muzyków i lata ich działalności: Mikołaj Dziacki, honestus musicus /1749-63/; Antoni Dzieciołowicz /1738-39/, musicus, cantor; Augustyn Fayfarowski I, /1716-31/; Aleksy Fayfarowski /1767-69/ musicus; Augustyn Fayfarowski/II/musicus, organarius, /1784-1810/; Marcin Fayfarowski /1742-69/ musicis, cappelista; Stanisław Fayfarowski /1773-99/ musicus conventualis; Wawrzyniec Fayfarowski /1778-80/ cappelista; Antoni Jagowski /1778/ musicus conventualis; Karol Jagowski /1779-91/ musicus; Jan Kęcki /1732-71/ musicus, musicus monasterii; Benedykt Konatowicz /1782-88/ musicus; Herman Kozielski, musicus convent.; Piotr Kozielski /1749-52/ musicus convent.; Mateusz Lasacki /jw./; Stanisław Marcinkowski /1724/ kapelista; Jan Michalski /1775/ musicus convent.; Stanisław Michalski /1772/ musicus convent.; Tomasz Michalski /1764-78/ aulicus-flecista, kapelista; Mathias Papinski /1781-1815/ musicus; Karol Tagowski /1789-98/ musicus; Michał Turzyński /1770-71/ musicus convent.; Aleksy Wąsowski/ 1749-74/musicus, musicus bursae convent.; Mikołaj Wąsowski/ 1752/musicus convent.; Stanisław Woynecki /ur. 1773, zm. 1806/ muzyk wojskowy; Jan Woynowski /1796/ musicus a servitiis Illustrissimi Abbatis; Mikołaj Zdziarski /1745-50/ musicus convent.; Wincenty Ździarski /1756-60/ flecista-aulicus.
Nawet te bardzo skromne fragmenty z przeszłości klasztoru, ukazujące działających w nim zakonników i świeckich to jakby kamyki wielkiej barwnej mozaiki składające się na jego tak mało znaną ale wspaniałą historię i pozostawione nam dziedzictwo.
Ks. Waldemar Kulbat
Tekst napisany na podstawie: Tadeusz Maciejewski, „Wiadomości o muzykach kapeli
norbertańskiej z Witowa”
/w „Muzyka” , kwartalnik Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, nr 1/2001/s.
103-109/.